ما در اینجا به بررسی کیفیت آب دستگاه تصفیه می پردازیم .
آب منشا حیات و سرچشمه زندگی است . تمایل به بهداشت و گوارا بودن آب، انگیزه ای برای تصفیه آب در حد مطلوب به شمار می آید. آب آشامیدنی علاوه بر تامین آب مورد نیاز بدن ، به مفهوم مطلق آن ، در بر گیرنده املاح و عناصر معدنی و ضروری برای بدن است که کمبود پاره ای از آنها بعض اً به ایجاد بیماری های مختلفی منجر می شود ؛ مثلا کمبود فلوئور موجب پوسیدگی دندان و یا افزایش آن به اسکلروزیس منجر خواهد شد . علاوه بر مواد شیمیایی مختلف، میکروارگانیسم های گوناگونی نیز در آب پیدا می شوند که بعضی از آنها بیما ری ایجاد میکنند که در صورت نبود درمان صحیح و به موقع باعث تلفات زیادی میگردد.
استفاده از سیستم های تصفیه آب در نقطه مصرف، از جمله روش هایی است که در نیل به اهداف و مقررات جدید آب آشامیدنی مطرح شده اند. دستگاه تصفیه آب به روش غشایی اسمز معکوس از جمله این سیستمها، به شمار میآید.
شهر قم با توجه به موقعیت جغرافیایی آن همواره برای ت أمین آب شیرین با مشکل روبرو بوده است . در این شهر از روشهایی همچون انتقال آب از نقاط دوردست و شیرین کردن آب با دستگاه های آب شیرین کن استفاده شده است. با توجه به این که مس أله آلودگی شیمیایی و میکروبی آب از نظر مصارف شرب اهمیت دارد، باید آبی که بدین منظور تهیه می گردد، سالم و بهداشتی و برخوردار از استانداردهای آب آشامیدنی باشد1(، ، 2 3).
دستگاههای اسمز معکوس تقریب اً 90تا 95% املاح آب را جدا سازی میکنند. با توجه به کاربرد این روش در چند سال اخیر، مطالعه جامع و کاملی تاکنون بر روی کیفیت آب تصفیه شده این دستگاه ها انجام نشده بود و فقط نتایج میکروبی آب که واحد بهداشت محیط مرکز ب هداشت انجام داده، در دسترس قرار دارد که به همراه نتایج این تحقیق آورده شده است . این تحقیق با هدف بررسی کیفیت آب تصفیه شده توسط دستگاه های آب شیرین کن در شهر قم و مقایسه آن با استانداردهای ملی و بین المللی انجام شد.
این مطالعه از نوع مطالعات توصیفی – مقطعی به شمار می آید. چارچوب نمونه گیری، تمامی دستگاه های آب شیرین کن در سطح شهر قم است. با توجه به فاصله نمونه برداری درمدت تحقیق در روزهای مختلف و ساعتهای مختلف به محل ایستگاه دستگاهها مراجعه شد و از نقطه شیر برداشت آب (شیر فروش آب ) و نقطه ورودی به دستگاه به روش لحظه ای، نمونه برداری گشت . برای آزمایشهای شیمیایی و فیزیکی ، از ظروف PET با گنجایش 5/1 لیتر و برای آزمون های میکروبی ،از ظروف شیشه ای درب سمباده ای 300 میلیلیتری دهانهگشاد استفاده گردید.
روش نمونه برداری ، حمل و نگهداری نمونه ها ، مطابق با روشهای استاندارد صورت گرفت . نمونه برداری به فاصله 20 روز یک بار انجام شد و این امر به علت ایجاد تغییراتی از قبیل گرفتگی فیلتر، تکمیل آب بندی و تعویض کارتریج های دستگاه بود. درمدت زمان نمونه برداری که 80 روز (اردیبهشت تا تیرماه 1381) به طول انجامی د، هردستگاه حداقل یک بار سرویس کامل شده بود . آزمایش کلر باقی مانده در موقع نمونه برداری در محل سایت به روش ان و ان – دی اتیل – پارا – فنیلین – دی آمین١ (DPD)انجام گشت. PH نمونهها با دستگاه PH متر ( مدل R.T.CO) با الکترود هانا ٢ و کدورت نمونه ها به روش ن فلومتری با توربیدیمتر ٣ مدل AQVALITIC اندازه گیری شد.
نمودارشکل 2 نشان می دهدکه غلظت کلرور در آبحاصل از تمامی دستگاه ها کمتر از 200 میلی گرم درلیتر است. میزان غلظت کلرور در آب ورودی به دستگاه های توس، بشیر عمران ، امیرالمومنین، سجاد،انصار، زمزم حاج زینل و قائم ، بیش از 600 میلی گرم در لیتر است که این امر به علت وجود چاه های سطح شهر بوده که به منزله منبع تامین آب استفاده می شوند.
نتایج نشان می دهد که غلظت آهن و منگنز درآب ورودی و خروجی دستگاه ها، کمتراز حداکثر مجاز غلظت آهن و منگنز در آب قابل شرب است. دستگاههای توس، بشیر عمران ، امیرالمؤمنین ، انصار، حافظ و قائم ، خروجی آهن را به صفر میلی گرم درلیتر تقلیل میدهند. تقریبا قلیا ییت آب خروجی ازتمام دستگاه ها کمتراز 50 میلیگرم در لیتر برحسب کربنات کلسیم است .
نتایج جدول نشان می دهدکه بیشتر دستگاهها آب با هدایت الکتریکی پایینتراز 400 میکروموهس بر سانتی -متر تولید م یکنند. مقدار هدایت الکتریکی درآب ورودی دستگاههای توس، بشیرعمران ، امیرالمومنین ، سجاد، انصار و قائم ، بالای 4000میکروموهس بر سانتیمتر و مقدار هدایت الکتریکی درآب دستگاه های قطره باران، رجایی، پارس، صف ا و زمزم حاج زینل ، بالای 2000 تا 3500 میکروموهس بر سانتیمتر است.مشاهده شد که مقدار کل مو اد جامد محلول درآب خروجی تمامی دستگاه ها کمتراز حداکثرمقدار مطلوبیعنی 500 میلی گرم در لیتر است . مقدار کل مواد جامد محلول درآب ورودی دستگاه های توس، پارس، 19دی، امیرالمومنین، سجاد، انصار، زمزم حاج زینل و قائم ، بیشتر از 1500 میلیگرم در لیتر است . غلظت فلوراید درآب خروجی تمامی دستگاه ها از حداقل مقدار مطلوب فلوراید درآب استاندارد بهداشتی یعنی 7/0 میلی گرم در لیتر کمتر است. در دستگاه های رجایی، صدوق، گلستان، پارس، اروندآب و امین ، مقدار فلوئور کمتراز 2/0 میلیگرم در لیتر است. مقدار فلوراید در آب ورودی دست گاهها از 02/1 میلی گرم در لیتر تا 58/1 میلی گرم در لیتر برحسب یون فلوراید است. نتایج نشان داد که آب حاصل از تمامی دستگاه ها سختی کمتر از حداکثر مطلوب یعن ی 100 میلی گرم در لیتر و آب ورودی به دستگاه های توس، پارس،بشیرعمران، امیرالمومنین، سجاد، انصار، زمزم حاج زینل و قائم سختی کل بالای 600 تا 1200 میلیگرم در لیتر بر حسب کربنات کلسیم دارند (جدول). غلظت سولفات آب حاصل از تمامی دستگاه ها از حداکثر مطلوب یعنی 250 میلی گرم در لیتر کمتر است . غلظت سولفات در آب ورودی تمامی دستگاه ها ، به جز قطره باران و رسالت، همگی بالای 600 تا 1230 میلی گرم در لیتر است . همچنین کدورت آب خرو جی تمامی دستگاهها کمتر از حد اکثر مطلوب یعنی NTU1
قرار دارد . این امر نشان دهنده گرفته شدن تمامی ذرات کلوئید دردستگاههای R.O است. غلظت یون کلسیم در آب حاصل ازتمامی دستگاه ها کمتر از 40 می لیگرم در لیتر و حداکثر مطلوب کلسیم در آب شرب مطابق استاندارد 75 میلیگرم در لیتر است . غلظت منیزیم درآب حاصل ازتمامی دستگاه ها ازحداکثر مجاز استاندارد یعنی 50 میلیگرم در لیتر کمتر است . غلظت منیزیم با توجه به غلظت سولفات درآب های قابل شرب مقایسه میشود. نتایج 1MPN نمونه های آب تصفیه شده دستگاه های آب شیرین کن در 7 ماهه اول سال 1381 نشان می دهد که از تعداد 263 نمونه گرفته شده از دستگاه های مورد بررسی در طرح ، تعداد 15 مورد 6( % ) MPN بالای صفر داشتند (نامطلوب ) .از این تعداد موارد MPN مثبت، تعداد 6 مورد اشرشیاکلی مثبت بوده است.
آب دومین نیاز انسان بعد ازهوا است. با توجه به این موضوع و همچنین پی آمدهای مصرف آب آشامیدنی غیربهداشتی و ناسالم، ضرورت دارد مسوولان تهیه و تأمین آب شرب ، تصفیه های لازم را تاحصول آب سالم انجام دهند (1). باتوجه به نتایج آزمایش های انجام شده، آب حاصل ازدستگاه های آب شیرین کن دارای درجه اسیدی پایین تر از استاندارد تعیین شده هستندکه این موضوع ازنظر خورنده بودن آب وحل شدن مواد مختلف درآن اهمیت دارد(4). وجودمقدار 1 میلی گرم درلیتر کلر باقیمانده درآب تصفیه شده نهایی به منظور رفع آلودگیهای ثانویه احتمالی ضروری است (3). درحالی که تقریباً هی چکدام ازمتصدیان دستگاه ها، حتی با آموزش -های مربوطه درطول طرح ، آن را رعایت نکردند . فاکتور مهم دیگر ، میزان فلوئورموجود درآب تصفیه شده این دستگاهها است . باتوجه به نقش فلوئور در رشد و استحکام دندانه و استخوانها ب هخصوص درکودکان درحال رشد و توجه به این موضوع که آب آشامیدنی یکی ازمناسب ترین راه های رساندن فلوئور به بدن است (3). ضرورت دارد برای رفع کمبود این یون درآب آشامیدنی ، اقداماتی صورت پذیرد . با توجه به ارتباطی که بین سختی آب آشامیدنی و شیوع بیمار یهای قلبی عروقی درجوامع وجود دارد (3). پایین بودن سختی آب تصفیه شده ناشی ازاین دستگاه ها ومصرف آن در درازمدت می تواند مشکل -ساز باشد . نتایج آزمایش های میکروبی نشان داد که 15 مورد از نمونه های بررسی شده ، آلوده هستند و از این تعداد 6 مورد آلودگی مدفوعی دا رند. درحالی که مطابق با تمامی استانداردهای ملی و جهانی، وجود آلودگی در نمونه های آب آشامیدنی نامطلوب است . تمام آب های آشامیدنی، نباید در هیج یک از نمونه های 100 میلی لیتری آزمایش شده، باکتری کلی فرم مقاوم در برابر حرارت داشته باشند ،1 (2). درخصوص محل استقرار دستگاهها مطابق با آیین نامه های بهداشت محیط ، این مکانها باید بهسازی شده باشند و متصدی فروش به داشتن کارت سلامت و رعایت بهداشت فردی ملزم است که متأسفانه درچندمورد، موارد غیر بهداشتی مشاهده شد. دفع پساب ناشی ازدستگاه که تقریباً برابر آب تصفیه شده وحاوی املاح زیاد است ، باید به طریق بهداشتی صورت پذیردکه درتمامی موارد مورد بررسی، دفع پساب به کانال جمع آوری آبهای سطحی درکنارخیابان محدود است . درتمامی دستگاه ها ازمواد آنتی اسکالانت برای جلوگیری از رسوب املاح بر روی فیلترها و بالابردن عمرمفید این فیلترها استفاده می شودکه بیشتر این مواد ، ترکیب ناشناخته ای دارند ودر بازار با نام ها ی تجاری مختلف به فروش می رسند. نظر به این که منابع تأمین آب شهری، آب انتقال یافته از تصفیه خانه آب قم و در بعضی موارد کمبود آب ،چاه های سطح شهر هستند که به طور همزمان وارد شبکه توزیع می گردند، به همین دلیل تغییرات شدیدی را در کیفیت فیزیکی و شیمیایی آب ورودی به این دستگاهها شاهد هستیم.
باتوجه به نتایج، آب حاصل ازدستگاه های آب شیرین-کن دارای درجه اسیدی پایین تر از استاندارد تعیین شده هستند که این موضوع از نظر خورنده بودن آ ب و حل شدن مواد مختلف درآن اهمیت دارد . وجود مقدار 1 میلی گرم درلیتر کلر باقیمانده درآب تصفیه شده نهایی به منظور رفع آلودگی های ثانویه احتمالی ضروری است درحالی که تقریباً هیچ کدام از متصدیان دستگاه ها ، رعایت نکردند . باتوجه به نقش فلوئور در رشد و استحکام دندانها و استخوان ها به خصوص درکودکان درحال رشد و توجه به این موضوع که آب آشامیدنی یکی از مناسب ترین راه های رساندن فلوئور به بدن است ، ضرورت دارد برای رفع کمبود این یون درآب آشامیدنی، اقداماتی صورت پذیرد . با توجه به ارتباطی که بین سختی آب آشامیدنی و شیو ع بیماری های قلبی عروقی در جوامع وجود دارد، پایین بودن سختی آب تصفیه شده ناشی ازاین دستگاهها و مصرف آن در دراز مدت می تواند مشکلساز باشد. باتوجه به پایین بودن کلیه املاح محلول درآب تصفیه شده دستگاه های آب شیرین کن پیشنهاد می گردد متصدیان دستگاه عملیات ترقیق آب تصفیه شده را با آب ورودی تا تنظیم فاکتورهای مختلف درحد مطلوب انجام دهند .
